Velo misto
Za ostala značenja, vidi Velo misto (razvrstavanje).
Velo misto je naziv za popularnu TV-seriju Radiotelevizije Zagreb (Hrvatska radiotelevizija) iz 1980. godine te roman književnika Miljenka Smoje po kojoj je ta serija snimljena. Serija koja, kao i roman, opisuje, život u Splitu od 1910. do 1947. se često smatra neslužbenom historijom grada, kao i prvih decenija gradskog nogometnog kluba Hajduk. Uz Naše malo misto, humorističku TV-seriju koja je deset godina ranije također snimljena po Smojinom književnom predlošku, smatra se najpopularnijom TV-serijom na čakavskom narječju. O utjecaju i popularnosti serije svjedoči činjenica da su neke od fraza ušle u svakodnevni govor na području Hrvatske, pa i šire.
Roman se prvi put pojavio u nastavcima u tjedniku Nedjeljna Dalmacija, te je objavljivan usporedo s prvim prikazivanjem TV-serije na programu tadašnje Televizije Zagreb, odnosno JRT-a.
U obliku knjige ga je izdalo Znanje Zagreb u okviru biblioteke "Hit" 1981. godine.
| Velo misto | |
|---|---|
| Format | Miniserija |
| Kreator | Miljenko Smoje |
| Nastupaju | Boris Dvornik Mustafa Nadarević Zdravka Krstulović Špiro Guberina Mira Furlan Milan Štrljić Aljoša Vučković Ivica Vidović |
| Zemlja porijekla | .svg){kind=small} SFRJ |
| Jezik/ci | Čakavština, srpskohrvatski, italijanski, njemački |
| Broj epizoda | 14 epizoda |
| Produkcija | |
| Trajanje | cca. 1260 min. |
| Emitiranje | |
| Originalni kanal | Radiotelevizija Zagreb |
| Originalno prikazivanje | 1980. – 1980. |
Televizijska serija je snimana djelomično na originalnim lokacijama u Splitu i na obližnjem otoku Šolta, dijelom u studijima TV Zagreb, a dijelom u zagrebačkom Domu sportova (koji je "glumio" splitski Voćni trg).
Serija je podijeljena u 14 epizoda po 90 minuta. Do emitiranja serija kao što su Vuk Karadžić i Horvatov izbor, to je bila najduža i najskuplja mini-serija u historiji bivše Jugoslavije.
- Praški studenti (1910)
- Konfužjun (1911)
- Leva (1913-1914)
- Morija mori (1917-1920)
- Kruva i rada! (1920-1922)
- Kriza (1926)
- Antikrst (1927)
- Simpatizer (1928)
- Nikad više kompletni (1932-1935)
- No pasaran (1936-1937)
- Poveli smo, Meštre (1937-1939)
- Okupacija (1941)
- Kapitulacija (1942-1943)
- Ispunjeno obećanje (1944-1947)
Roman, kao i serija, započinju 1910. godine kada je Split pod vlašću austrijskog dijela Austro-Ugarske, a većina stalnih likova uglavnom mlada i oduševljena novotarijama koje donosi bezbrižni Belle epoque. Međutim, ispod te glazure tinja oštar klasni sukob između siromašnih ribara i težaka, te kapitalista, aristokracije i uglavnom tuđinske birokracije, a također se mogu vidjeti i napetosti između pro-italijanski raspoloženih autonomaša (tolomaša) i hrvatskih nacionalista koji zagovaraju ujedinjenje s ostatkom Hrvatske, odnosno stvaranje Jugoslavije.
Izbijanje prvog svjetskog rata Splitu donosi glad, siromaštvo, a na kraju i španjolsku gripu, da bi grad na kraju postao dijelom nove Kraljevine SHS. Vrlo brzo dolazi do razočaranja novom državom, a veliki dio stanovništva se - revoltiran sve većim socijalnim razlikama i ekonomskim krizama - pridružuje komunističkom radničkom pokretu. Od 1930-ih je Split pod sjenom nadolazećeg fašizma i italijanskih prisezanja koje će eskalirati s aprilskim ratom i okupacijom. Nakon kapitulacije Italije i kratkotrajnog oslobođenja Split doživljava svoje najteže dane pod njemačkom okupacijom i bespoštednim savezničkim bombardiranjem, da bi se nakon povratka partizana konačno zavladao mir i Split ušao u novo doba socijalističke Jugoslavije.
Svi ti događaji su prikazani iz vizure široke palete likova, od kojih je samo dio njihov aktivni učesnik, dok su većina obični "mali" ljudi koji nastoje živjeti mirnim životom, ali u tome često ne uspijevaju, jer su - neposredno ili posredno - zahvaćeni vrtlogom "velikih" historijskih zbivanja. Dio likova u romanu i seriji je fiktivan, a dio temeljen na jednoj ili više historijskih ličnosti.
| Glumac | Lik | Temeljen na hist. ličnosti | Profesija |
|---|---|---|---|
| Boris Dvornik | Meštar | Špiro Kanazir/Aleksandar Duka | brijač. |
| Zdravka Krstulović | Violeta | fiktivan | vlasnica plesne škole. |
| Mustafa Nadarević | Duje | Fabjan Kaliterna/Luka Kaliterna | trener Hajduka. |
| Špiro Guberina | Jozo | fiktivan | smetlar. |
| Mato Ergović | Pučanstvo | fiktivan | gradski policajac, trgovac sličica svetaca. |
| Ines Fančović | Mare | fiktivan | prodavačica povrća. |
| Mladen Barbarić | Pegula | fiktivan | student, arhitekt, službenik Hajduka |
| Vlasta Knezović | Marjeta | fiktivan | težakinja |
| Uglješa Kojadinović | Profesor | Ćiro Gamulin/Josip Barač | profesor gimnazije |
| Milan Štrljić | Tonči | fiktivan | student, oficir jugoslavenske kraljevske vojske |
| Mira Furlan | Kate | fiktivan | domaćica |
| Danko Ljuština | Mijo | fiktivan | gradski policajac, prodavač svetih sličica |
| Ivo Gregurević | Netjak | fiktivan | smetlar, partizan |
| Aljoša Vučković | Ferata | fiktivan | vozač poštanske kočije, sindikalni aktivist |
| Fabijan Šovagović | Toma | fiktivan | težak |
| Boris Buzančić | Dotur Vice | Vicko Mihaljević | gradonačelnik, odvjetnik |
| Ratko Buljan | Toni | fiktivan | slikar |
| Mirjana Majurec | Ane | fiktivan | težakinja, partizanka |
| Slobodan Aligrudić | Major Stojan | Stojan Trnokopović | srpski, kasnije jugoslavenski oficir |
| Ivica Vidović | Očalinko | fiktivan | brijački pomoćnik |
| Duško Valentić | Papundek | Germano Senjanović/Ante Jurjević Baja | brijački pomoćnik, partizan, oficir OZNA-e |
| Etta Bortolazzi | Baba Marta | Marta Katunarić | vidarka pustinjak |
| Antun Nalis | Miotto | fiktivan | vlasnik staklarske radnje |
| Aleksandar Cvjetković | Rico | Nikola Gazdić-Janjčić | igrač Hajduka |
| Vinko Kraljević | Bakalar | fiktivan | brijački pomoćnik |
Iako je Miljenko Smoje početkom 1990-ih bio nepoćudan za službenu hrvatsku vlast a TV-serija bila skinuta s programa državne televizije sve do 1998. godine, popularnost serije se odražavala u nizu referenci, kako u politici, tako i u popularnoj kulturi.
Godine 1992. je Boris Dvornik kao kandidat Hrvatske demokratske zajednice u kampanji za Sabor tako parafrazirao najpoznatiju poštapalicu svog lika iz serije.
Godine 1995. je TV-spot za pjesmu Nostalgija grupe Magazin rekonstruirao neke od scena iz serije, a u njemu se pojavila i Zdravka Krstulović kao Violeta.
Jedna od najpopularnijih picerija u Splitu je dobila ime po TV-seriji, a isti naziv je dobila izborna lista splitskih poduzetnika - Lista Velog Mista - formirana pred lokalne izbore 2005. godine, koja je do 2009. sudjelovala u upravljanju gradom.
- Velo misto na sajtu IMDb